Szmechta Józef, pseud.: Józef, Jankow, Hutnik (1894–1942), powstaniec śląski, komendant Okręgu Śląskiego Związku Walki Zbrojnej.
Ur. 22 III w Królewskiej Nowej Wsi (Königlich Neudorf) pod Opolem (obecnie dzielnica Opola), był synem Antoniego i Jadwigi z Kurpierzów, właścicieli majątku ziemskiego.
S. uczył się w szkole ludowej w Opolu, a od r. 1912 w szkole budowlanej we Wrocławiu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został zmobilizowany do armii niemieckiej i od 28 XII 1914 służył w 1. p. grenadierów 2. dyw. Wysłany z pułkiem w maju 1915 na front zachodni do Szampanii, został 16 VIII t.r. ranny podczas działań nad Mozą i Mozelą. W styczniu 1916 odkomenderowano go do szkoły podoficerskiej w Sedanie (dep. Ardennes), już jednak 15 III t.r. wrócił do jednostki i uczestniczył w walkach pod Verdun. Skierowany w lipcu t.r. na kurs oficerski do Spandau pod Berlinem, awansował 27 VIII do stopnia sierżanta, a po powrocie 1 IX na front na podporucznika (24 XII). Dn. 25 IV 1917 nad rzeką Aisne został ranny, po czym od 2 III 1918 dowodził w swym pułku 5. komp. Był odznaczony Krzyżem Żelaznym II kl. (1916) i I kl. (1917) oraz Królewskim Orderem Rodu Hohenzollernów (1918). Ponownie ranny nad Aisne w sierpniu 1918, leczył się w szpitalu w Brukseli. Po zakończeniu wojny został 6 XII t.r. zdemobilizowany.
S. osiadł na Górnym Śląsku i kontynuował naukę w szkole budowlanej, w półrocznej klasie specjalnej dla kombatantów; w r. 1919 zdał maturę. Zaciągnął się do tajnej POW i w jej szeregach uzyskał 3 VIII t.r. stopień kaprala (stopnia oficerskiego z armii niemieckiej władze polskie wówczas nie uznały). W październiku podjął studia inżynierskie w Państw. Szkole Budowlanej we Wrocławiu, ale zapewne przerwał je na początku r. 1920. Od lutego t.r. współpracował z zastępcą komendanta POW Górnego Śląska, kpt. Janem Wyglendą, a od 15 I 1921 działał w Oddz. III Operacyjnym Dowództwa Obrony Plebiscytu w Grodźcu (pow. będziński), następnie w Sosnowcu. Po wybuchu z 2 na 3 V t.r. powstania śląskiego i przekształceniu Dowództwa Obrony Plebiscytu w Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych kontynuował pracę w jej Oddz. III Operacyjnym, kierowanym przez por. Remigiusza Grocholskiego. Po zakończeniu powstania został 7 VII napadnięty przez bojówkę niemiecką i uwięziony w Katowicach. Zwolniony 18 VIII, przeszedł do Dep. Spraw Wojskowych Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku, utworzonej przez Wojciecha Korfantego. Następnie został przeniesiony do rezerwy w stopniu kaprala i zamieszkał w Katowicach, gdzie w r. 1922 założył własne przedsiębiorstwo budowlane. Włączył się w organizowanie na Górnym Śląsku ruchu boksu amatorskiego. Był wiceprezesem Prywat Sport Clubu (od r. 1923 Prywatny Klub Sportowy), a 8 II 1923 współzałożył Śląski Związek Bokserski i został jego prezesem. Od r. 1925 był prezesem Związku Pięściarzy Województwa Śląskiego (później Śląskiego Okręgowego Związku Bokserskiego). W r. 1924 ukończył studia inżynierskie. W okresie 1 VII – 24 VIII 1929 odbył szkolenie wojskowe oraz prawdopodobnie dywersyjne w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Grudziądzu; otrzymał stopień plutonowego podchorążego. Po potwierdzeniu stopnia oficerskiego przez niemieckie Min. Obrony awansował na początku l. trzydziestych do stopnia podporucznika. Prawdopodobnie w r. 1938 został przydzielony do tajnego Obszaru Dywersji Pozafrontowej, utworzonego przez Oddz. II Sztabu Głównego WP w woj. krakowskim i śląskim; dowodził wraz z m.in. mjr. Janem Greyem i ppor. Józefem Korolem zachodnim podobszarem w Katowicach. W marcu i kwietniu 1939 uczestniczył tam w kursach dywersji pozafrontowej.
S. wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r., a następnie uczestniczył na Górnym Śląsku w działaniach dywersyjnych. Czynny od końca września t.r. w tajnej Organizacji Orła Białego, kierowanej przez ppłk. dypl. Kazimierza Plutę-Czachowskiego, został w październiku trzecim zastępcą kpt. Ryszarda Margosza, komendanta jej Śląskiego Okręgu. W listopadzie dowodził kilkoma akcjami sabotażowymi w różnych miejscach Górnego Śląska. Następnie podporządkował się w grudniu Korolowi («Staroście»), komendantowi śląskiego okręgu Służby Zwycięstwu Polski; był jego zastępcą oraz szefem sztabu tej organizacji, również po jej przekształceniu w styczniu 1940 w ZWZ. Po śmierci 27 VIII t.r. Korola komendant Obszaru Kraków ZWZ gen. Tadeusz Komorowski mianował S-ę komendantem Okręgu Śląskiego. Dn. 17 XII w wyniku dekonspiracji został S. aresztowany w Katowicach i osadzony w areszcie śledczym w Zabrzu. Oskarżony o zdradę stanu, był torturowany, ale nie przyznał się do winy. W trwającym w dn. 5–7 III 1942 przed Tryb. Ludowym w Berlinie procesie kierownictwa Okręgu Śląskiego ZWZ skazano go na karę śmierci; stracony 17 VII 1942 w berlińskim więzieniu Plötzensee, został pochowany w nieznanym miejscu.
W małżeństwie z nieznaną z nazwiska Marią nie miał S. dzieci.
Na wniosek zastępcy szefa sztabu Komendy Głównej AK płk. Pluty-Czachowskiego S. został w październiku 1944 odznaczony pośmiertnie Orderem Virtuti Militari V kl.
Tuszyński B., Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939–1945, W. 1999; – Brzost M., Rybnicki Inspektorat Armii Krajowej, Kat. 1995; Hajduk R., Pogmatwane drogi, W. 1976; Kaczmarek R., Górny Śląsk podczas II wojny światowej, Kat. 2006; tenże, Penetracja struktur śląskiego okręgu ZWZ-AK przez gestapo, w: Wkład polskiego wywiadu w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej, Red. Z. J. Kapera, Kr. 2004; Kantyka J., Na beskidzkich szlakach, Kat. 1984; Komorowski-Bór T., Armia Podziemna, W. 1994; Lisiewicz P., Okręg Śląski w walce 1939–1945, w: By czas nie zatarł i niepamięć, Oprac. M. Piotrowicz, Kat. 2009; Losy inteligencji śląskiej w latach 1939–1945, Red. Z. Kapała, Bytom 2001–5 I–II; Marzec H., 80 lat śląskiego boksu [b.m.r.w.]; Matusak P., Ruch oporu w przemyśle wojennym okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945, W. 1983; tenże, Wywiad Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1945, W. 2002; Mazur G., Kształtowanie się struktur terenowych, w: Armia Krajowa, Red. K. Komorowski, W. 1999; Niekrasz J., Z dziejów AK na Śląsku, Kat. 1993; Pluta-Czachowski K., Organizacja Orła Białego, W. 1987; Starczewski M., Dywersja pozafrontowa, w: Wrocławskie studia z dziejów najnowszych, Red. W. Wrzesiński, Wr. 1992 s. 177–8; tenże, Okręg Śląsk i Łódź, w: Operacja „Burza” i Powstanie Warszawskie 1944, Red. K. Komorowski, W. 2004; tenże, Okręg Śląski OOB-ZWZ-AK, „Roczn. Muz. w Gliwicach” T. 17: 2002 s. 417, 419–20, 424, 430; tenże, Początki konspiracji na Śląsku – Organizacja Orła Białego, „Kron. Katowic” T. 5: 1995; tenże, Polskie Państwo Podziemne na Górnym Śląsku w latach II wojny światowej, w: Górny Śląsk i Górnoślązacy w II wojnie światowej, Red. W. Wrzesiński, Bytom 1997 s. 13, 16–17, 22; tenże, Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939–1945, Kat. 1986; tenże, Sprawa Matejanki, „Śląsk” R. 4: 1998 nr 10 s. 55, 58; tenże, Wrzesień 1939. Obrona Katowic i Górnego Śląska, „Śląsk” R. 10: 2004 nr 3 s. 17; Śląsk i Zagłębie Dąbrowskie w walce z okupantem hitlerowskim 1939–1945, Kat. 1970; Walter-Janke Z., W Armii Krajowej na Śląsku, Kat. 1986; – Ruch oporu w Rejencji Katowickiej 1939–1945. Wybór dokumentów, Oprac. Z. Boda-Krężel i in., W. 1972 (błędnie jako Paweł Szpechta); – „Dzien. Zachodni” 1995 nr 245; – CAW: sygn. 4572 (teczka personalna); Wojsk. Inst. Hist. w W.: sygn. III/21/19, zespół Meldunki 1941, t. 1, Gestapo Radom, nr 11 (mf.).
Mieczysław Starczewski